In 1987 stelde het Global Footprint Network voor het eerst de Earth Overshoot Day vast – de dag in het jaar waarop de wereldbevolking alle hulpbronnen heeft opgemaakt die de aarde in dat jaar heeft kunnen aanvullen. Kwamen we in 1987 nog slechts elf dagen tekort, in 2015 viel Earth Overshoot Day al op 13 augustus. De rest van het jaar, teren we, kortom, in op Moeder Natuurs voorraadkast om onze huidige manier van voeden, wonen, vervoeren en recreëren mogelijk te maken.
Wat je ook vindt van dit soort initiatieven: ze geven te denken. Het is dan ook niet heel verwonderlijk dat het internet bol staat van alarmerende verhalen over te verwachten schaarste van allerlei voor onze economie noodzakelijke hulpbronnen. Olie en gas voor het opwekken van energie domineren daarbij de publieke discussie – zozeer dat andere potentieel schaarse hulpbronnen onderbelicht blijven. En dat is niet terecht, stellen de auteurs van het KPMG-rapport Grip op grondstoffen, leveringszekerheid en biodiversiteit. Want voor fossiele energiebronnen bestaan tenminste nog alternatieven, zoals wind, zon en aardwarmte. Voor andere dreigende tekorten, zoals zoet water en landbouwgrond om voedsel te telen, geldt dit niet. Daarvoor is vooralsnog maar één oplossing: efficiënter gebruiken en vooral eerlijker verdelen.
Wat complexer liggen de zaken bij de hulpbronnen die aan mijnbouw gerelateerd zijn, zoals ijzer, koper en zink en de groep ‘zeldzame aardmetalen’ (die op zich overigens niet heel erg zeldzaam zijn, maar wel lastig winbaar). Ook hierover luiden alarmisten regelmatig de noodklok, zegt Ton Bastein, programmamanager Grondstoffen bij TNO en medeauteur van het boek Resources for our Future. Zelf is hij echter geneigd al te zwarte scenario’s wat af te zwakken. Volgens hem ligt er voor de meeste metalen geen acuut tekort in het verschiet. Wél zijn er behoorlijk grote onzekerheden over de economisch winbare reserves en spelen geopolitieke factoren een steeds dominantere rol.
Geopolitieke factoren
Economisch winbare voorraden ertsen en metalen worden doorgaans uitgedrukt in de zogeheten Reserves-to-Production Ratio (R/P). Een laag getal (bijvoorbeeld minder dan 20 jaar aangetoonde bewezen productie bij het huidige verbruik) is een aanwijzing dat de markt relatief eenvoudig verstoord zou kunnen worden en dat er activiteit vanuit de markt nodig is voor ongestoorde levering. In het rapport Materialen in de Nederlandse Economie — een beoordeling van de kwetsbaarheid, opgesteld door TNO in opdracht van het ministerie van Economische Zaken, valt echter te lezen dat deze maatstaf door nogal wat internationale experts als relevant criterium wordt verworpen. Volgens Bastein komt dit omdat grote mijnbouwbedrijven niet geneigd zijn om te investeren in exploratie – wat een essentiële voorwaarde is om vermeende bronnen naar het niveau van 'reserves' te 'tillen'. Bastein: “Onderzoek doen naar reservevoorraden mineralen is zo mogelijk nog complexer en duurder dan onderzoek doen naar reservevoorraden olie en gas. Zeker als een toename van de bewezen reserves niet bijdraagt tot toegenomen beurswaarde van deze ondernemingen, wordt er maar mondjesmaat in geïnvesteerd. Vandaar dat veel experts van mening zijn dat de gegevens van de United States Geological Survey — het leidende Amerikaanse wetenschappelijk bureau op dit terrein — onnauwkeurig zijn, of zelfs administratief worden gecorrigeerd.”
